Sosna zwyczajna Odnawianie naturalne, alternatywne metody hodowli

Sosna zwyczajna jest najpos­politszym i jednocześnie najważniejszym z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia drze­wem naszych lasów.

Niniejsza książka dotyczy zasadniczo dwóch zagad­nień ściśle z sobą powiązanych. Pierwsze, to proble­matyka naturalnego odnowienia sosny z uwzględ­nieniem szeroko rozumianych uwarunkowań biolo­gicznych, przyrodniczych i technicznych (wskaza­nie sposobu inicjowania w praktyce leśnej). Drugie, to problematyka alternatywnych metod w hodow­li drzewostanów sosnowych, które w bardzo dużym stopniu wykorzystują samorzutnie powstałe lub celo­wo inicjowane odnowienie naturalne. Zagadnienie to jest bardzo aktualne ze względu na zmieniające się funkcje lasu i oczekiwanie bardziej skutecznych spo­sobów utrzymania różnorodności biologicznej w la­sach, a także pełnienie przez las funkcji środowisko-twórczych i ochronnych. Ważne przy tym jest opra­cowanie takich metod i sposobów zagospodarowa­nia lasów, które pozwalają łączyć funkcję produkcyj­ną z zachowaniem walorów przyrodniczych i utrzy­maniem potencjału produkcyjnego gleb leśnych. Przedstawione rozwiązania w tym zakresie stanowią propozycję do wykorzystania w nowych warunkach funkcjonowania leśnictwa. Jednocześnie mogą sta­nowić zachętę do twórczego spojrzenia na las i hodowlę lasu.

Spis treści

Wstęp   9

I. Ogólna charakterystyka sosny zwyczajnej 13

1. Zasięg   13

2. Pokrój drzew   17

3. Wzrost i produkcyjność 22

4. Wymagania siedliskowe i właściwości ekologiczne   24

a. Wymagania klimatyczne   24

b. Wymagania glebowe   27

II. Rozwój naturalnych drzewostanów sosnowych   33

1. Czynniki zaburzeń 34

2. Rozwój w warunkach zaburzeń zewnętrznych (rozwój egzogenny) 38

3. Rozwój bez zaburzeń zewnętrznych (rozwój endogenny) 40

4. Struktura wieku naturalnych drzewostanów sosnowych 43

III. Biologiczne i ekologiczne aspekty naturalnego odna­wiania sosny 47

1. Cechy reprodukcyjne sosny   47

a. Kwitnienie 47

b. Budowa i właściwości nasion 53

c. Obradzanie nasion     55

Lata nasienne   55

Czynniki wpływające na urodzaj nasion   56

Ocena stopnia urodzaju szyszek   60

d. Rozsiewanie się nasion    61

Termin   61

Zasięg terytorialny   63

e. Kiełkowanie nasion   66

2. Rola czynników siedliskowych w procesie kiełkowania

nasion i rozwoju siewek sosny 68

a. Światło 68

b. Temperatura 74

c. Woda   76

d. Stan pokrywy glebowej   78

e. Allelopatia    81

IV. Hodowlano-techniczne aspekty inicjowania odnowie­nia naturalnego sosny     85

1. Uwarunkowania siedliskowe      85

2. Uwarunkowania drzewostanowe     89

3. Przygotowanie gleby     91

a. Znaczenie przygotowania gleby     91

b. Termin wykonania zabiegu      92

c. Sposoby przygotowania gleby i ich ocena      93

Orka pługiem dwuodkładnicowym      95

Orka pługiem aktywnym      96

Przygotowanie gleby za pomocą narzędzi rotacyj­nych      97

Przygotowanie gleby frezarką leśną      98

4. Cięcia odnowieniowe (rębnie)      99

a. Sposoby samosiewnego odnowienia sosny      99

b. Odnowienie obsiewem bocznym - rębnia zupełna pasowa    102

Odnowienie na wrębach    105

Rębnia zupełna z pozostawieniem nasienników    106

Forma rozmieszczenia nasienników    108

c. Odnowienie obsiewem górnym - rębnia częściowa 109

Rębnia częściowa z krótkim okresem odnowienia ..110

Rębnia częściowa o średnim okresie odnowienia ... 114

d. Wzrost i rozwój nalotów sosny w różnych warun­kach ekologicznych   117

Wzrost    117

Zdrowotność siewek   120

5. Hodowla drzewostanów mieszanych przy wykorzysta­niu naturalnego odnowienia sosny   122

V. Pielęgnacja i ochrona samosiewów sosnowych    125

1. Zabiegi pielęgnacyjne   125

2. Zabiegi ochronne    127

a. Wiosenna osutka sosny    127

b. Szeliniak Sosnowiec    132

c. Zwierzyna płowa    133

VI. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów podokapowych i postępowanie hodowlane w drzewosta­nach z ich udziałem   135

1. Warunki powstawania samorzutnych podrostów   135

2. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów    137

a. Struktura wieku    137

b. Przyrost wysokości   138

c. Przyrost pierśnicy    140

d. Cechy pokrojowe   142

Grubość gałęzi    142

Kąt ustawienia gałęzi   144

Smukłość drzew    145

3. Wpływ drzew osłaniających na wzrost i rozwój odnowień podokapowych    146

4. Reakcja podrostów na odsłonięcie    157

5. Kwalifikowanie podrostów sosnowych do dalszej hodowli   162

a. Celowość wykorzystania podrostów sosnowych do dalszej hodowli   162

b. Kryteria kwalifikowania podrostów do dalszej

hodowli    165

6. Odsłanianie podrostów    166

a. Zasady odsłaniania podrostów    166

b. Cięcia rębne w drzewostanach z podrostami    169

Rębnia zupełna    171

Rębnia częściowa    173

Rębnia gniazdowa częściowa (lllb)    174

Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona (IVd) 174

VII. Alternatywne metody hodowli drzewostanów sos­nowych    179

1. Podział metod i ich zalety   179

2. Drzewostany przestojowe   184

a. Cel i warunki prowadzenia gospodarstwa przestojo­wego    184

Warunki siedliskowe i terenowe    185

Cechy drzewostanów    186

b. Drzewa przestojowe   187

Wybór i przygotowanie drzew przestojowych    187

Liczba i forma przestojów    188

Wpływ przestojów na młodą generację drzew    191

c. Wzrost przestojów po odsłonięciu i produkcja drze­wostanów przestojowych    191

3. Drzewostany dwugeneracyjne    193

a. Struktura i sposób powstawania drzewostanów dwu generacyjnych    193

b. Kształtowanie drzewostanów dwupiętrowych    201

c. Cięcia pielęgnacyjne w dolnej warstwie drzewo­stanu    204

d. Struktura i zasobność drzewostanów dwugenera-cyjnych w Polsce    205

4. Drzewostany różnowiekowe zagospodarowane rę­bnią stopniową gniazdową   210

a. Warunki powstawania drzewostanów różnowiekowych    210

b. Przykłady drzewostanów różnowiekowych i ich struktura 211

c. Rębnia stopniowa gniazdowa w ochronie borów sosnowych    220

5. Drzewostany przerębowe   222

a. Struktura drzewostanów przerębowych    222

b. Koncepcja sosnowego lasu trwałego    226

c. Doświadczenia amerykańskie    230

d. Struktura i zasobność wielogeneracyjnych drze­wostanów sosnowych w Polsce     231

e. Ogólne zasady prowadzenia rębni przerębowej w drzewostanach sosnowych   237

Literatura 239