Gospodarka wodna w rolnictwie

Środowisko produkcji rolniczej, które utraciło już w znacznym stopniu cechy środowiska naturalnego, trzeba świadomie kształtować za pomocą środków biologicz­nych i technicznych, aby zachować jego walory i uzyskiwać niezbędne efekty gospodarcze. 

Pełne wykorzystanie energii słonecznej, wody i dwutlenku węgla zachodzi wówczas, gdy składniki pokarmowe występują w optymalnych ilościach i proporcjach, odpowiednio do warunków glebowych i hydrologicznych ekosystemu oraz potencjału genetycznego roślin. 

Główne założenia ekorozwoju to nadanie konsumpcji i produkcji oraz rozwojowi cywilizacyjnemu kierunku umożliwiającego trwałe zachowanie walorów i zasobów środowiska. Chodzi tu m.in. o zasoby wodne, których stan uznać należy za katastrofalnie zaniedbany. 

Plon jest funkcją wielu czynników zarówno przyrodniczych, jak i antropogenicz­nych. Spośród tych ostatnich największe znaczenie mają: właściwa uprawa roli, racjonalne nawożenie oraz dobór gatunków i odmian roślin uprawnych odpowiednio do warunków glebowo-klimatycznych oraz możliwości gospodarstwa. 

W miarę podnoszenia się ogólnego poziomu agrotechniki i plonów coraz większego znaczenia nabiera ilość i jakość wody dostępnej dla roślin. Niedobór wody, rzadziej jej nadmiar, staje się coraz częściej przyczyną niewykorzystania możliwości produk­cyjnych, jakie stwarzają warunki termiczno-energetyczne środowiska przyrodniczego i nowoczesne technologie. Dotyczy to przede wszystkim rozległej środkowej części Polski, gdzie obecnie woda staje się czynnikiem ograniczającym wydajność produkcji roślinnej.

Pogłębiający się niedobór wody w rolnictwie może powodować stopniowe zmniej­szanie się efektywności nakładów na produkcję żywności. W produkcji roślinnej przejawia się to przede wszystkim niedostatecznym wykorzystaniem nawozów i występowaniem dużych wahań plonów (lata urodzaju i nieurodzaju). Zarówno dane empiryczne, jak i praktyczne obserwacje wykazują prostą zależność między skutecz­nością nawożenia a stanem wilgotności gleby. Niedobór wody w glebie będzie tym wyraźniej dawał znać o sobie, im wyższe będą dawki nawozów, a takich wymagają wydajne gatunki i odmiany roślin uprawnych, oraz im nowocześniejsze będą stosowane technologie produkcji. 

W produkcji zwierzęcej niedostatek wody przyczynia się do spadku mleczności krów i przyrostów zwierząt rzeźnych, do pogarszania się ogólnej kondycji i stanu zdrowia zwierząt oraz obniżania jakości produktów, co ma związek z higieniczno--sanitarnymi warunkami chowu. Ze znacznym wzrostem zapotrzebowania na wodę wiąże się bezściólkowy chów zwierząt. Rozwój i intensyfikacja przemysłu spożywczego są uzależnione od zwiększenia zaopatrzenia w wodę o wysokich parametrach użytkowych. W przemyśle tym bowiem nie tylko ilość, ale i jakość wody decyduje o wartości produktu końcowego, a często woda bywa także surowcem.

Wobec coraz trudniejszej sytuacji w gospodarce wodnej naszego kraju bezpo­wrotne odprowadzanie wód powierzchniowych i gruntowych do morza budzi uzasad­niony niepokój. W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich i pozaeuropej­skich, gromadzenie wody w zbiornikach retencyjnych oraz wyrównywanie przepływów jest konieczne. Jeszcze na początku XX wieku obszar Polski uznawano za umiar­kowanie wilgotny. Obecnie Polska ma chwiejny bilans wodny z przewagą lat suchych. W miarę rozwoju przemysłu, górnictwa, budownictwa i komunikacji oraz inten­syfikacji rolnictwa, związanej z chemizacją (nawożenie mineralne, chemiczna ochrona roślin), poglębia się degradacja środowiska przyrodniczego. W ostatnich dziesiątkach lat proces zanieczyszczania środowiska nasilił się znacznie, obejmując płynące i stojące wody powierzchniowe, a także — coraz powszechniej — wody wgłębne, atmosferę, rozległe kompleksy leśne i coraz większe połacie użytków rolnych. Następstwem tego jest rosnące zagrożenie dla roślinności oraz dla zdrowia ludzi i zwierząt. 

Gospodarka wodna jest dziedziną gospodarki kraju związaną z hydrosferą, jako źródłem zasobów wodnych kuli ziemskiej. Hydrosfera z kolei oddziałuje na litosferę — poprzez wody podziemne i na atmosferę — poprzez powierzchniowe wody atmo­sferyczne. Gospodarka wodna wymaga więc planowych, zorganizowanych działań specjalistów licznych dziedzin: w zakresie elementów przyrodniczych, technicznych, prawnych i ekonomicznych. 

Poza ochroną ludności i dóbr od powodzi, wszelkie działania organizacyjne, techniczne, badawcze i prawne wiążą się bezpośrednio z akumulacją i retencją, regulacją i kontrolą obiegu wody w ekosystemach oraz z zaopatrzeniem w wodę jej użytkowników (odbiorców), a także z oczyszczaniem i uzdatnianiem do ponownego wykorzystania wód zanieczyszczonych w wyniku ich użytkowania.

Książka przeznaczona jest przede wszystkim dla słuchaczy wydziałów melioracji i inżynierii środowiska, kierunków ochrony środowiska uczelni rolniczych, kierunków i wydziałów ochrony i kształtowania środowiska innych uczelni, instytutów resortu rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz resortu ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa, a także dla służb melioracyjnych i rolniczych związanych bezpośrednio z gospodarką wodną w rolnictwie.