Buk zwyczajny – hodowla

Buk zwyczajny jest w Polsce jednym z najważniej­szych lasotwórczych gatunków liściastych. W pozyskaniu drewna liściastego zajmuje drugie miejsce po brzozie i ma duży udział w pozyskaniu ogółem. Jako gatunek główny i domieszkowy ma istotne znacze­nie w kształtowaniu pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Przy obecnych zmianach klimatycznych i ich konse­kwencjach siedliskowych jego znaczenie wzrasta. W czasie tworzenia niniejszego opracowania nie obserwowano szczególnych zagrożeń biotycznych i abiotycznych nękających ten gatunek, a nawet przeważał pogląd o jego ekspansywności. Jest ga­tunkiem wprowadzanym chętnie ze względu na swo­je walory produkcyjne i surowcowe, ale również z po­wodu mniejszych trudności hodowlanych w porów­naniu np. z dębem. Jednak jego zasięg antropoge­niczny nie zawsze się powiększa w sposób zgodny z przyrodniczą i gospodarczą rolą w danych warun­kach siedliskowych.

Buk jest gatunkiem niezwykle plastycznym, jego ce­chy pozwalają na realizację różnorodnych celów ho­dowlanych i wykorzystanie szerokiej gamy progra­mów pielęgnacyjnych. Przyjęcie określonej koncep­cji hodowlanej wymaga wnikliwej analizy warunków siedliskowych, historii i cech jakościowych danej po­pulacji oraz otoczenia ekonomicznego i rynkowe­go produkcji leśnej. Przyjęty układ podręcznika ma w założeniu prowadzić Czytelnika od poznania tych uwarunkowań do wskazówek hodowlanych. Progra­my hodowlane mają charakter pochodny w stosunku do wymienionych okoliczności, niemniej nie są cał­kowicie przez nie zdeterminowane i wymagają po­dejmowania decyzji, które mogą w istotny sposób wpływać na uzyskiwane efekty produkcyjne i poza-produkcyjne.

Spis treści

Wstęp  15

I. Tworzenie się zasięgu buka w holocenie     17

1. Zlodowacenia  17

2. Holoceńska historia gatunków drzewiastych               18

3. Migracja buka 20

4. Buk na obszarze Polski  23

II. Wymagania siedliskowe i cechy uwarunkowane środowiskowo      28

1. Zasięg występowania a klimat  28

2. Temperatura  30

3. Opady i wilgotność powietrza  39

4. Wpływ warunków klimatycznych na przyrost buka .....             42

5. Światło  46

6. Gleby  53

7. Formy pokrojowe buka  66

8. Inne cechy buka uwarunkowane czynnikami środowis­kowymi    72

III. Zmienność genetyczna i gospodarka nasienna 75

1. Wyniki testowania potomstwa    75

a. Zmienność buka zwyczajnego  76

b. Program testowania potomstwa  82

2. Struktura genetyczna buka  85

3. Baza nasienna buka w Polsce  92

4. Obradzanie buka  94

IV. Znaczenie lasotwórcze i rola hodowlana buka 100

1. Lasotwórcza rola buka w naturalnych zbiorowiskach roślinnych Polski    100

2. Buk jako gatunek produkcyjny w lesie wielofunkcyj­nym    110

3. Ekspansja buka w ekosystemach leśnych    116

4. Oddziaływanie buka jako gatunku domieszkowego w drzewostanie    129

5. Buk w roli podszytu na ubogich siedliskach leśnych    141

V. Drewno buka jako surowiec     145

1. Właściwości fizykomechaniczne drewna buka    145

2. Zastosowanie drewna bukowego    153

VI. Zasoby buka i ich znaczenie gospodarcze 157

1. Rozmieszczenie i charakterystyka bazy surowcowej buka w Europie    157

2. Wielkość i struktura pozyskania buka w Polsce    164

3. Ceny drewna bukowego w Polsce    170

4. Formy sprzedaży drewna bukowego      174

5. Charakterystyka przeznaczeniowa drewna bukowego 175

6. Rynek drewna bukowego w perspektywie zwiększo­nej podaży surowca    179

VII. Wzrost i produkcyjność     183

1. Wzrost na wysokość    183

2. Przyrost grubości    187

3. Budowa i wydajność koron    191

4. Struktura biosocjalna    194

5. Zmiany zagęszczenia drzewostanów    195

6. Produkcyjność drzewostanów    199

7. Relacja między przyrostem miąższości a zagęszcze­niem drzewostanów    203

8. Przyrost wartości drzew i drzewostanów    207

9. Przyrost wartości drzewostanu    210

10. Strategie zwiększania produkcji wartości drzewostanu .213

11. Problem pierśnicy docelowej    217

12. Produkcyjność buka w jednopiętrowych drzewosta­nach mieszanych    220

13. Produkcyjność buka w drzewostanach dwupiętro­wych  229

14. Struktura i produkcyjność bukowych drzewostanów przerębowych       233

15. Wzrost i produkcyjność buka w lasach pierwotnych . 237

VIII. Odnawianie 244

1. Planowanie odnowienia    244

2. Odnowienie naturalne    249

a. Charakterystyka cięć częściowych    249

b. Odnowienie wegetatywne    264

3. Odnowienie sztuczne    266

a. Sadzenie    266

b. Siew    268

4. Rębnie w drzewostanach bukowych lub z udziałem buka  271

a. Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa i pasowa 271

b. Rębnia częściowa gniazdowa    272

c. Rębnia gniazdowa zupełna    280

d. Rębnia gniazdowa częściowa    280

e. Rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa (pasowa)  283

f. Rębnia stopniowa gniazdowa    284

g. Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona    287

h. Użytkowanie rębne metodą drzew docelowych    289

i. Rębnia przerębowa    290

5. Podszyt i dolne piętro bukowe    292

IX. Pielęgnacja    295

1. Pielęgnowanie upraw    295

2. Czyszczenia    295

a. Kategorie podrostów i młodników bukowych    297

Kategoria A - młodniki najlepsze    298

Kategoria B - młodniki przeciętne    299

Kategoria C - młodniki złej jakości    300

b. Termin pierwszego zabiegu czyszczeń    301

c. Nawrót cięć    301

d. Umiejscowienie zabiegu    302

e. Intensywność zabiegu    305

f. Sposób wyboru drzew do usunięcia    305

g. Sposób wykonania czyszczenia    306

h. Inne zadania czyszczeń    309

3. Ogólne zasady trzebieży    311

a. Wpływ trzebieży na przyrost i sumaryczną produkcję miąższości    311

b. Wpływ trzebieży na jakość    313

c. Wpływ trzebieży na wartość produkcji    313

d. Ustalanie intensywności cięć    314

e. Trzebieże dolne czy górne?    315

f. Drzewa dorodne czy przyszłościowe?    317

g. Cechy buków dorodnych, przyszłościowych    320

4. Metody trzebieży    325

a. Polska trzebież selekcyjna (PTS)    325

b. Metody Freista i Altherra jako reguły zmian nasilenia trzebieży w cyklu życiowym drzewostanu    330

c. Trzebież jakościowo-grupowa    337

d. Trzebież prześwietleniowa    340

5. Hodowla drzewostanów bukowych zakładanych w szerokiej więźbie    341

6. Racjonalizacja programów pielęgnacyjnych    343

7. Podkrzesywanie    345

8. Podsumowanie    349

X. Drzewostany w sieci Natura 2000. Bioróżnorodność. Estetyka lasu 355

1. Żyzne buczyny    356

2. Kwaśne buczyny    362

3. Ciepłolubne buczyny storczykowe    365

4. Kształtowanie różnorodności biologicznej i estetyki drzewostanów bukowych    369

a. Użytkowanie rębne    370

b. Pielęgnacja drzewostanu    372

c. Drewno martwe    373

Literatura    375